Persepolis, İran’da yer alan ve Pers İmparatorluğu’nun en önemli şehirlerinden biri olan tarihi bir antik kenttir. MÖ 6. yüzyılda Büyük Darius (I. Darius) tarafından kurulmuş ve daha sonra oğlu I. Xerxes ve diğer halefleri tarafından genişletilmiştir. İşte Persepolis’in bilinmesi gereken dikkat çekici özellikleri:
Persepolis’in Birinci Darius zamanında ve M.Ö. 521 yılında yapılmaya başlandığı ve 150 yıl süren çalışmalarla tamamlandığı tahmin ediliyor. Yapılan araştırmalarda o dönemin büyük uygarlıkları olan Suşa, Babil ve Ekbatan’daki şehir devletlerinden gelen resmi ziyaretçilerin şimdiki Nevruz ile aynı zamana rastlayan Noruz isimli dönemde, krala çeşitli hediyeler getirdikleri ve krala saygılarını sundukları biliniyor.
Büyük Pers İmparatorluğu’nun merkezi, Akamenidlerin tören merkezi olan Persepolis kenti (Yunancada Pers ülkesinin başşehri) Şiraz’ın 60 km. kadar dışındadır. İranlılar bu tarihi yere Farsçada Taht-ı Cemşid (Cemşid’in tahtı) ismini vermişler. Antik İran hakkındaki en önemli bilgiler, o dönemden kalan saraylar, sarayların salonları, hazine dairesi, gibi taş oyma sanatıyla yapılmış eserlerin üstlerindeki yazıtlardan elde ediliyor. Pers krallarının en büyüklerinden Birinci Darius ve ondan sonra gelen Ardeşir, Xerkes, Kurus gibi hükümdarlar bu geleneği sürdürerek büyük eserler yaratmışlardır. Persepolis’teki bu dev şehir-saray, Akamenid İmparatorlarının yazlık sarayı ve tören alanı olarak yapılmıştır.
Persepolis: Mimari Harikaları
- Apadana Sarayı: Persepolis’in en büyük ve en etkileyici yapılarından biridir. Büyük Darius tarafından inşa edilen bu saray, törenler ve resmi kabul törenleri için kullanılırdı. Sarayın büyük sütunlu salonu, 72 sütunla desteklenmiştir. Bu muazzam saray 1000’den fazla misafiri ağırlayacak kapasiteye sahiptir. Sütun başlıkları, Pers İmparatorluğu’nun sembolü olan boğa veya griffon figürleriyle süslenmiştir.
- Tachara Sarayı: I. Darius’un özel ikametgahı olarak bilinmektedir. Sarayın duvarları, Darius’un huzurunda eğilen asilzadeleri ve elçileri betimleyen detaylı kabartmalarla süslenmiştir. Bu saray, Persepolis’teki en eski yapılardan biridir ve dönemin zanaatkarlık becerilerini en ince ayrıntısına kadar sergiler.
- Hadish Sarayı: I. Xerxes tarafından yaptırılmıştır ve onun özel rezidansı olarak hizmet vermiştir. Bu muhteşem saray, Xerxes’in büyük gücünü ve zenginliğini yansıtan geniş odalar ve süslü kabartmalarla bezenmiştir.
Persepolis: Muhteşem Kabartmaları
Persepolis’in duvarları ve sütunları, Pers İmparatorluğu’nun zengin kültürel mirasını yansıtan muhteşem kabartmalarla süslenmiştir. Bu kabartmalar, Pers askerlerini, törenleri ve imparatorluk sembollerini tasvir etmektedir. Ayrıca, Pers İmparatorluğu’na bağlı çeşitli halkların temsilcilerinin imparatora hediyeler sunduğunu gösteren sahneler de bulunmaktadır.
- Hediye Ritüelleri : Kabartmalarda, Pers İmparatorluğu’na bağlı 23 farklı halkın temsilcileri betimlenmiştir. Bu temsilciler, kendi kültürlerine özgü hediyeler sunarken tasvir edilmiştir. Bu sahneler, imparatorluğun geniş coğrafi ve kültürel çeşitliliğini gözler önüne serer.
Törenler ve Ziyafetler
Persepolis, büyük törenler veya ziyafetlerin düzenlendiği bir merkezdi. Noruz (Pers Yeni Yılı) kutlamaları burada yapılırdı ve imparatorluğun dört bir yanından gelen temsilciler bu kutlamalara katılırdı. Böylece bu tür etkinlikler, Persepolis’in politik ve kültürel önemini vurgular.
- Noruz Kutlamaları: Her yıl düzenlenen Noruz kutlamaları, yeni yılın başlangıcını ve baharın gelişini kutlamak için büyük törenlerle yapılırdı. İmparator, temsilcilerini kabul eder ve imparatorluğun refahını kutlamak için büyük ziyafetler verilirdi.
Basamaklar / Merdivenler
- Basamaklar / Merdivenler : Kentin en az zarar görmüş, sağlam ve özgün halde kalmış olan bu basamaklar, yedişer metre uzunlukta ve taştan oymadır. Her bir taş blok, oyularak üzerine beşer basamak yapılmış daha sonra bunlar yerleştirilerek 40 kadar basamak elde edilmiştir. Basamakların dizilişi L şeklindedir. Basamak yükseklikleri öyle iyi ayarlanmıştı ki önemli ziyaretçiler atlarıyla burayı rahatça tırmanabiliyorlardı. Merdivenlerin en üstüne çıkıldığında Tüm Milletlerin Kapısından geçmeden önce trompetçilerin bulunduğu avluya çıkılıyordu. Önemli ziyaretçilerin gelişi borular çalınarak buradan duyurulurdu.
Pers İmparatorluğu’nun Gücünün ve İhtişamının Simgesi
Persepolis, Pers İmparatorluğu’nun gücünü, zenginliğini ve aynı zamanda sanatsal yeteneklerini yansıtan bir başkentti. Şehrin mimarisi, kabartmaları ve düzenlenen büyük törenler, imparatorluğun ihtişamını ve egemenliğini simgeler. Persepolis, aynı zamanda Pers kültürünün ve yönetim sisteminin gelişmişliğini gösterir.
Modern Dönemdeki Önemi
Persepolis, günümüzde de tarih meraklıları, arkeologlar ve turistler için büyük bir çekim merkezidir. Böylece Antik Pers İmparatorluğu’nun kalıntıları arasında gezmek, ziyaretçilere tarihin derinliklerine bir yolculuk yapma fırsatı sunar. Şehrin kalıntıları, geçmişin büyük imparatorluklarının ihtişamını ve yıkımını anlamak için eşsiz bir kaynak sağlamaktadır.
Persepolis tarih, kültür ve sanat açısından büyük bir öneme sahip olduğu bilinmektedir. Böylece Antik Pers İmparatorluğu’nun gücünü ve ihtişamını simgeleyen bu muhteşem kent, günümüzde de tarih meraklıları ve turistler için büyüleyici bir destinasyon olmaya devam etmektedir.
İskender’in İstilası ve Yıkımı: Persepolis Kaderinin Yeniden Yazılması
Persepolis’in İstilası
Persepolis, uzun bir dönem “altın çağ” yaşadıktan sonra, MÖ. 330 yılında Makedonyalı Büyük İskender tarafından şehir ele geçirilip yakıp yıkılmıştır. İskender, Zerdüşt dinini yasaklamış, topladığı bütün Avesta kitaplarını yaktırmıştır.
Büyük İskender’in, Pers İmparatorluğu’na karşı yürüttüğü başarılı seferlerin bir parçası olarak 4 yılda Persepolis’e ulaştığı bilinmektedir. Ancak bu olay, antik dünyanın en görkemli şehirlerinden birinin trajik sonunu hazırladı. Büyük İskender, Granikos, Issus ve Gaugamela savaşlarında Pers ordularını yenerek İmparator III. Darius’un kontrolündeki toprakları birer birer ele geçirmiştir. Bu zaferlerin ardından, Pers İmparatorluğu’nun başkenti olan Persepolis’e yöneldi.
İskender’in ordusu Persepolis’e ulaştığında, şehir zaten büyük ölçüde savunmasızdı. Böylece İmparator III. Darius’un, savaşlardan yenilgiyle çıkmış ve başkentini koruyacak yeterli askeri gücü sağlayamamıştı. Ancak bu durum, İskender’in şehri kolayca ele geçirmesine olanak tanıdı.
Şehrin Yağmalaması
İskender’in askerleri, Persepolis’e girdiklerinde şehri acımasızca yağmaladılar. Şehirde bulunan altın, gümüş ve diğer değerli eşyalar yağmalandı. Birçok yapının içi boşaltıldı ve bununla birlikte değerli eserler ele geçirildi.
Büyük Yangın
Persepolis’in en dramatik ve simgesel yıkımı, İskender’in emriyle veya askerlerinin inisiyatifiyle şehrin ateşe verilmesiyle gerçekleşti. Bu yangın, muhteşem sarayları, heykelleri ve diğer yapıları büyük ölçüde tahrip etti. Yangının nedeni üzerine çeşitli teoriler bulunmaktadır:
- İntikam: Bazı kaynaklar, İskender’in bu yıkımı, Perslerin Atina’yı yakıp yıkmalarına bir misilleme olarak gerçekleştirdiğini öne sürmektedir.
- Sarhoşluk: Başka bir teoriye göre, İskender ve generalleri bir ziyafet sırasında sarhoş olmuş veya bu yıkımı gerçekleştirme kararı almışlardır.
- Siyasi Mesaj: Yine başka bir görüş, İskender’in bu yıkımla Pers İmparatorluğu’nun sona erdiğini ve Makedon hakimiyetinin başladığını sembolik olarak göstermek istediğini savunmaktadır.
Persepolis’in Yıkımı
Persepolis’in yıkımı, antik dünyanın en önemli kültürel ve siyasi merkezlerinden birinin yok olmasına yol açtı. Şehir, bir daha asla eski ihtişamına kavuşamadı ve zamanla harabeye dönüştü. Bu yıkım, Pers İmparatorluğu’nun sonunu ve Makedon İmparatorluğu’nun yükselişini simgeleyen bir dönüm noktası oldu.
Tarihi ve Arkeolojik Önemi
Bugün, Persepolis’in kalıntıları, antik Pers kültürünün ve mimarisinin zenginliğini gözler önüne serer. Şehrin harabeleri, ziyaretçilere ve tarihçilere, bir zamanlar bu bölgede hüküm süren büyük imparatorluğun ihtişamını hatırlatmaktadır. Persepolis, aynı zamanda İskender’in askeri dehasını ve tarih sahnesindeki etkisini anlamak için de önemli bir kaynaktır.
İskender’in Persepolis’i işgali ve yıkımı, tarih kitaplarında sıklıkla anılan bir olaydır. Antik dünyanın politik dinamiklerini, savaşların yıkıcı etkilerini ve imparatorlukların yükseliş veya düşüşlerini anlamak için kritik bir örnektir.
UNESCO Dünya Mirası
Günümüzde bu muhteşem kentin tarihi veya kültürel değerinin uluslararası düzeyde tanınmasını sağlamıştır. Bugün, Persepolis kalıntıları, ziyaretçileri büyüleyen ve antik Pers İmparatorluğu’nun ihtişamını gözler önüne seren bir arkeolojik sit alanıdır. Böylece 1979 yılında Persepolis, UNESCO Dünya Mirası Listesi’ne dahil edilmiştir.
Kendimce; Persepolis hakkında araştırma yaparken o muhteşem dönemi adım adım yeniden yaşamıştım. Nedenini bilmediğim bir şekilde o şehirde yaşadığım hissine kapılmıştım. Görmeyi çok istememe rağmen henüz böyle bir fırsatım olmadı, olur mu, onu da bilemem ama Persepolis benim için hep özel olacak tıpkı Mısır ve Afrika gibi.
